Futbol düşünürü

Futbolun emekleme günlerinde ortaya çıkıp bugün bile konuşulmak. İşte tam 78 yıl evvel ölen Herbert Chapman’ın başardığı bu. Onu anlamaya çalışmak belki de futbolun abecesini okumak demek.

1878’de İngiltere’de doğdu Chapman. Gençliğinde göçmen kuş misali birçok takımda top oynadıysa da, nâmı yürümedi Ada'da. Formasını giyeceği takımları iş olanaklarına göre değerlendiriyor, önce mühendis olarak kendisine iş bakıyordu. İşi beğenirse, oranın takımında koşturuyordu.

İyi bir mühendisti de, iyi bir futbolcu olamamıştı. Kardeşi Harry ise Sheffield Wednesday ile iki şampiyonluk, bir Federasyon Kupası kazanmıştı. Kimbilir 37 yaşında son nefesini vermese, belki de abisinden çok daha önemli bir futbol adamı olabilirdi.

Birinci Dünya Savaşı Chapman biraderlerin kaderini belirlemiştir âdetâ. Birisi savaş sırasında veremden ölürken, futbol tarihinin unutulmazı, görev yaptığı Leeds City’nin şaibelerinden kurtulur. Rakip futbolculara para ödemekten, başka bazı yolsuzluklara uzanan karanlık ilişkiler yumağında kulübün bazı yetkilileri ömür boyu futboldan men edilirken, o yarasız atlatır bu dönemi. Kulüp lağvedilir, Leeds United güçlenir. O ise yolsuzluklar döneminde bir mühimmat fabrikasının başında olduğundan ceza almaz.

Savaş sonrasında ise bir kömür madeninin başındadır. Kardeşinin takım arkadaşı Ambrose Langley’in ricası üzerine Huddersfield Town’a hoca olmayı kabul eder. Beş senelik görevi zarfında kulübe tarihinin altın yıllarını yaşatır. Önce Federasyon Kupası’nı kazanır, ardından iki yıl üst üste şampiyonluk tadar. Arsenal’in biraz karanlık başkanı Henry Norris’in teklifi üzerine Londra trenine atlar. Gidişinden sonra Huddersfield Town üst üste üçüncü şampiyonluğunu elde eder, ne de olsa temelleri sağlam atılmıştır takımın. Mühendisin elinden çıkan harç sımsıkı tutmuştur.

Yeni bir sistemin doğuşu
Arsenal’e transfer olduğu 1925 yazında, ofsayt kuralı değişmişti. Yeni kural çerçevesinde gol yapacak oyuncunun önünde sadece iki adam yer alması gerekmekteydi. Artık yeni bir sistem düşünülmeliydi...

Takıma tekrar kazandırılan 34 yaşındaki golcü Charlie Buchan, yeni hocasıyla konuşurken, "Yepyeni bir taktik düşünülebilir mi?" diye sorar. İlk maçlarından önce Arsenal’in orta sahasının ortasında oynayan John Butler’ı defansın göbeğine yerleştirmesini önerir. Chapman, oyuncusunu dinlemez. Buchan fikrinde, Chapman'sa oyuncusunu dinlememekte ısrarcıdır. Newcastle United karşısında Arsenal madara olunca, ikili arasında ipler iyice gerilir. Golcü, eski takımı Sunderland’e dönmek ister. İlişkiler tam koptu derken, Chapman, West Ham maçında onu sahaya sürer. İkili özel bir toplantı yaparlar ve böylece WM taktiği doğar.

Buna göre eskiden defansın ortasında oynayan oyuncular kanada çekilir. Sol ve sağ bekler böylece ortaya çıkar. Bu bekler rakibin kanat oyuncularını dizginlemekten sorumlu olacaktır. Orta sahanın ortasındaki ise savunmanın göbeğine çekilir. Chapman, orta sahanın iki yanındaki oyuncuları göbeğe yaklaştırır ve onlara da savunmada rakibin ‘iç’lerini kontrol etme görevini verir.

Hücum hattında bir değişiklik yapılmaz. Ortaya 3-2-5 olarak numaralandırabilecek bir diziliş çıkar ki bu diziliş WM olarak adlandırılmıştır. Sahaya çalınan maya tutup West Ham rahat aşılınca, kurt hoca sistemine bağlı kalır. Gerisi, bu sistemi en iyi uygulayacak adamları bulmaya kalmıştır.

Arsenal, 1927 yılının Federasyon Kupası finaline mutlak favori olarak çıkar. Karşılarındaki Cardiff’in herhangi bir başarısı yoktur o tarihe kadar. Galler temsilcisi, dünya futbol tarihinin radyodan canlı yayımlanan ilk maçında büyük bir sürprize imza atar. Aslında Arsenal’in Galli file bekçisi Dan Lewis hemşehrilerini güldürmüştür ya neyse.

Yıldızlar Arsenal'a akıyor
Cliff Bastin, David Jack, Alex James ve Eddie Hapgood gibi zamanının yıldızlarını bir bir Arsenal’e transfer oluyordu. Exeterli Bastin santrafor olarak oynamayı sevse de, Chapman onu sol açık oynatıyordu. Attığı gol adedi önce Ian Wright, sonra da Thierry Henry tarafından geçilebilmişti Arsenal tarihinde.

Buchan’ın yerine alınan David Jack, sistem icat etmese de, şapkadan gol çıkarıp durmuştu. Oyuncu, maddî sıkıntı çeken Bolton’dan Chapman tarafından oldukça zeki bir şekilde kopartılmıştı. Kurt hoca taktik tahtasında gösterdiği kıvraklığı transfer görüşmelerinde de sahnelemiş ve Bolton temsilcilerinin bardağına cin-tonik koyarken, kendi bardağına cini pas geçmişti. Saatler sonra sarhoş olan Boltonlulardan ucuza kapatmıştı adamını.

Alex James, İskoçya’dan çıkıp Arsenal’de marka olmuştu. Gol olup yağmış, asist olup attırmıştı. Romatizmadan çektiği kadar hiçbir şeyden çekmemiş, futbolda kapri modasını başlatmıştı adeta. Üşümemek ve ıslanmamak adına nerdeyse her zaman eşofman giydiğinden tarihe geçmişti. Yirmilerin sonunda astronomik transfer olmayan Ada'da, onun tatmin edilmesi için adeta hülle metodu keşfedilmişti... Federasyonun transfer için öngördüğü üst limit dışında, kendisine devasa alışveriş merkezi Selfridges’da güzel maaşlı bir iş bulunmuştu. O mutlu olunca, başarılar birbirini kovaladı tabii.

Bristol’da sütçüyken yeşil sahalarda parlayan Eddie Hapgood, Arsenal’in en ucuza kapattığı adam olmuştu. Ama yine de yahnisi güzel olmuştu. Takıma incecik gelen sol bek, zamanla kaslandırıldı. Vejetaryenliği bırakıp güçlü kuvvetli bir adam olmuştu. Sonradan millî takım kaptanıyken kırık burunla maç bitirmişti sütçü, nereden geldiğini hatırlıyordu…

Ekinleri biçme zamanı
Hasat zamanı gelmiştir. 1930 yılında eski takımı Huddersfield Town’u deviren Arsenal, kupaya uzanır. Aynı yıl yabancı bir takımla maç yapmak ister. Futbolcularının dünyada neler olup bittiğini anlamasını istiyordur aslında. Evet, maç için de Paris’i seçer. Düşününce günümüzün sarımsak kokan Arsenal soyunma odasını, aslında şaşırmamalı bu tercihe. Arsenal ya da onu bir anlamda yaratan mühendis hocasının, bir insan ömrü evvel yaptığı tercih neticesinde bugüne açılır. Arsenal tarihinin ikinci efsanesine imza atan Fransız Wenger’in de mühendis olduğunu unutmamalı aslında ya, neyse. Paris’teki maçta Fransız onbinler, Arsenal’in hücum futbolu karşısında âdetâ büyülenmiştir.

1931’de şampiyonluk gelir. Düne kadar esamisi okunmayan bir camia şaha kalkmıştır. Tam 127 golle taçlandırır hücum futbolunu Arsenal. İki sene sonra yine ip en önde göğüslenir. Bu sefer vites düşürür Topçular, 118 golde kalırlar.

Chapman, tam 78 yıl önce âniden ölmüştü. Doktorların yat diye emrettikleri, rüzgârlı ve aşırı yağışlı bir günde genç bir oyuncuyu izlemeye gitmişti. Soğuk algınlığı zatürreeye dönmüş ve onu götürmüştü.

Takımı 1934 ve 1935’te iki şampiyonluk daha kazanır. Bunu başaran, üst üste üç şampiyonluğa imza atan, ilk takımı da yaratan aslında ondan başkası değildir.

Arsenal’in kırmızı formasından, futbolun daha çok seyredilebilmesi için gece maçlarına kadar çok değişik fikirleri savunmuştu. Gücün, futbolda oldukça önemli olduğuna inandığından, ciddi bir antrenman programı uygulamış, fizyoterapistlerle ilk o çalışmıştı. Federasyon Kupası finallerine takımların yan yana çıkmasını da o sağlamıştı. Formaların arkasında yazan numaralardan da sorumlu, İngiliz futbolunun metro durağı olmuş tek takımından da...

Arsenal tarihini yazan adamdır Herbert Chapman. O olmasa, dünya futbolunun bugünkü devi en fazla asansör olurdu Ada futbolunda. Büstü anında dikilmişti anısına. Aynı büstün bir replikası da 2008’de Huddersfield Town’ın 100. yılı şerefine bu minik takıma hediye edildi. Söylemeye gerek yok, Huddersfield asırlık çınar olmanın onuruyla 6 Ağustos 2008'de sahaya çıktığında karşısında yine Arsenal vardı.

Chapman, büstü dikilen iki Arsenalli mühendis teknik direktörden ilki. Wenger’in müjdecisi, futbola kattıklarıyla bugün bile konuşulmaya devam ediyor. Meşin yuvarlağa olan aşkı yüzünden belki de erken göçen teknik adam, bu oyunun alfabesini yazanlardan biri, belki de ilki…