euro 1960 tarih

Avrupa Futbol Şampiyonası, ilk Dünya Kupası'ndan 30 yıl sonra gerçekleşse de fikri çok önceleri ortaya atılmıştı. 1927 yılıydı. Fransız Futbol Federasyonu Başkanı Henri Delaunay, Güney Amerika'dan esinleniyor, Avrupa'nın da kendisine ait bir turnuvası olması gerektiğini savunuyordu. Daha UEFA kapılarını açmamış, Dünya Kupası'nın temeli atılmamıştı.

Dünya futbolunun patronu teklifi elinin tersiyle iterken, kendi organizasyonunun peşine düşüyordu. Başkan Jules Rimet, henüz emekleme dönemindeki oyunu Olimpiyatlarla sınırlamanın anlamsız olduğuna inanıyordu. 28 Mayıs 1928'deki FIFA Kongresi'nde ilk Dünya Kupası'nın 1930'da düzenlemesine karar veriliyor, bağımsızlığının 100. yılını kutlamaya hazırlanan, son iki Olimpiyat'ın altın madalyalı ülkesi Uruguay'a bu onur bahşediliyordu.

1954'te UEFA'nın kurulmasıyla Danimarkalı Ebbe Schwartz başkanlık koltuğuna otururken, Delaunay genel sekreter olmuştu. Fransız futbol adamı Avrupa'daki federasyonların biraraya gelmesinden mutlu olsa da bu birlikteliğin sportif olarak da taçlanması gerektiğine inanıyordu. Ona göre nasıl Güney Amerika Futbol Konfederasyonu'nun Güney Amerika Şampiyonası, FIFA'nın da Dünya Kupası varsa, Yaşlı Kıta'nın da kendisine ait bir organizasyonu olmalıydı. 20 Eylül 1955'te yazdığı makalede ayrıca Şampiyon Kulüpler Kupası'nın önemini vurgulayan ilk UEFA Genel Sekreteri, 50 gün sonra da vefat etmişti.


Hem UEFA, hem de Fransız Futbol Federasyonu'nda bayrağı devralan oğlu Pierre, hayatı boyunca Rimet'nin gölgesinde kalan babasının düşünü gerçekleştirmeye kararlıydı. 1956'daki UEFA Lizbon Kongresi'nde seçilen komisyon yeni turnuva üzerinde çalışmaya başlıyordu. Ertesi yıl Köln'deki UEFA İcra Komitesi'nde de projenin adı konuyordu: Avrupa Kupası.

Tüm bunlar yaşanırken, kıtada durum süt liman değildi. 28 Haziran 1957'deki UEFA Kopenhag Kongresi'nde yoğun tartışmalar yaşanmıştı. Kimileri maç takvimin dolma olasılığının altını çizerken, İngiliz Futbol Federasyonu Başkanı Sir Stanley Rous organizasyonun aşırı ticari olmasından endişe ediyordu. 27 üyenin 15'i turnuvanın lehine oy veriyordu.

Ertesi yıl Stockholm'deydi UEFA Kongresi. Kimi federasyonların ısrarlı muhalefetine rağmen

Avrupa futbolunun patronu Schwartz, şampiyonayı sonuna kadar desteklemişti. Üyelerin oyu da değişmeyince, 6 Haziran 1958'de ilk turun kuraları çekilmişti. Baba-oğlun rüyası gerçek olmuştu. “Beğenelim, beğenmeyelim gidişat durdurulamaz. Avrupa Uluslar Kupası er ya da geç federasyonların desteğiyle düzenlenecektir” diyen Pierre Delaunay haklı çıkmıştı.

Henüz 1927'de Avrupa Futbol Şampiyonası fikrini ortaya atan ilk UEFA Genel Sekreteri unutulmamıştı. Arthus-Bertrand'ın tasarladığı 42 santimetre uzunluğundaki altı kilogramlık Henri Delaunay Kupası, 12 organizasyonda kullanıldıktan sonra EURO 2008'de ise biraz değişikliğe uğramış, biraz da büyütülmüştü.

Şampiyona dört yılda bir düzenlenecekti. İki Dünya Kupası'nın tam ortasında Yaşlı Kıta'ya futbol ateşi düşecekti.

İlk turnuvanın elemelerinde 17 takım kozlarını paylaşıyordu. Batı Almanya, İtalya ve İngiltere gibi köklü ülkelerin yokluğunda kupa sanki aslanın ağzındaydı. Bugünden çok farklı olarak elemeler değişik tarihlerde oynanıyordu. Eşleşmeler arasında aylar vardı, organizasyonun emekleme günlerinde buna çok takılmamalıydı.

Yine Romanya
Kaderin cilvesi Türkiye'ye, tarihinde ilk milli maçı yaptığı Romanya düşmüştü. 2 Kasım 1958'de Bükreş'teki 23 Ağustos Stadı'nda oynanan ilk randevu oldukça sert geçmişti. 31. dakikada sakatlanan kaptan Turgay Şeren eldivenleri Can'a teslim etmişti.

İlk yarıdan gol sesi çıkmazken, dananın kuyruğu ikinci devrede kopmuştu. 63'te Oadia perdeyi açarken, Metin'in direkte patlayan şutu hevesleri kursakta bırakıyordu. Constantin farkı açıyor, Dinulescu skoru ilan ediyordu: 3-0. Ertesi günün Milliyet gazetesine göre son golün Ahmet'in kendi kalesine atmış olabileceğinin de altını çizmeli.

Ay-yıldızlılarda maçı yöneten Gottfried Dienst'e büyük tepki vardı. Federasyon Başkanı Orhan Şeref Apak, ev sahibinin sertliğine müsamaha gösteren İsviçreli hakemi UEFA gözlemcisi, birkaç yıl öncenin Puskaslı efsane Macaristan Milli Takımı'nın hocası, Gusztav Sebes'e şikayet etmişti. İtiraz sonuç vermemiş olacak, Dienst 1966 Dünya Kupası ve 1968 Avrupa Futbol Şampiyonası finallerinde düdük çalacaktı. Şikayet ciddiye alınsa, İngiltere ile Almanya arasında oynanan olaylı maçta yardımcısı Tevfik Behramov'a güvenerek Hurst'ün vuruşuna gol diyecek hakem, çoktan asıl mesleği olan postacılığa geri dönmüş olabilirdi.

Federasyon Başkanı ayrıca kendisi de dahil olmak üzere kafiledeki futbolcularla gazetecilerin midelerinden geçirdiği rahatsızlığı hayretle karşılasa da rövanşta mucize beklemekten başka yapacak bir şey yoktu.

26 Nisan 1959'da Mithatpaşa Stadı tıklım tıklım dolmuştu. Yaklaşık 28 bin taraftar 16.00'da çalınacak ilk düdüğü bekliyordu. Karşılaşmanın başlarında kazanılan penaltıyı kullanan Lefter tribünleri umutlandırmış, aynı futbolcunun ikinci yarıdaki golü birçoklarına acaba dedirtmiş. Fakat kalan dakikalarda tabela değişmeyince Romanya yoluna devam etmişti.

İkinci turda mücadele eden sekiz takım, Fransa'daki ilk turnuva için vize kovalıyordu. Romanya-Çekoslovakya, Fransa-Avusturya, Portekiz-Yugoslavya eşleşmeleri yapılabilirken, General Franco idaresindeki İspanya, Sovyetler Birliği'ne gitmeyi reddedince ilk yarı finalist belli oluyordu. Rusları, sonradan Yugoslavya, Fransa ve Çekoslovakya takip etmişti.

İlk maçta gol yağmuru
6 Temmuz 1960'da oynanan iki maçla o günkü adıyla Avrupa Uluslar Kupası resmen demir aldı. Turnuvanın emekleme günlerinden olsa gerek, ilk karşılaşma bitmeden ikinci yarı final maçı başlamıştı.

İlk mücadele Fransa ile Yugoslavya arasındaydı. Dünya Kupası üçüncüsü apoletiyle de Parc des Princes'e ayak basan ev sahibinde eksikler dikkat çekiyordu. Real Madrid'de de top koşturduktan sonra Reims'e geri dönen takımın orkestra şefi Raymond Kopa ile milli formayla 21 karşılaşmada 30 defa fileleri havalandıran, katıldığı tek büyük şampiyona olan 1958 İsveç Dünya Kupası'nda 13 gol atarak tarih yazan Just Fontaine sakatlıkları nedeniyle görev yapamıyordu.

Elemelerde Fransa'nın attığı 17 golün yedisine imza atan ikiliden Kopa sonra yoluna devam etse de ayağı kırılan Fontaine kısa süre sonra futbola veda etmişti.

Belçikalı Gaston Grandain'in yerel saatle 20.00'deki ilk düdüğüyle çimlerde bir kasırga kopuyordu. 11. dakikada fileleri havalandıran Milan Galiç, turnuvanın ilk golüne imza atarak kitaplarda yerini almıştı. Hemen akabinde skoru eşitleyen ev sahibinde Jean Vincent yıldızlaşıyordu. Horozlar skoru önce 3-1'e, ardından da 4-2'ye taşısa da sahadan boynu büyük ayrılıyordu. Ev sahibinin file bekçisi Georges Lamia adeta kabul günü düzenlemişti! Dokuz defa filelerin havalandığı düellonun galibi Yugoslavya final vizesi alırken, beşlik simide dönen Fransa'ya teselli ikramiyesi kalmıştı. Tabii bu 'dört dörtlük' maç, hafızalara kazınmıştı.

Aynı gün Marsilya'nın Vélodrome Stadı'nda Doğu Bloku'nun iki önemli temsilcisi buluşmuştu. Sovyetler Birliği, Çek Cumhuriyeti karşısında 3-0'la gülerken, Valentin Ivanov attığı iki golle yıldızlaşmış, Viktor Ponedelnik de perdeyi kapatmıştı. Kaledeki Lev Yaşin'in şanından korkan Josef Vojta'nın kazanılan penaltıyı auta atması unutulmazdı. Beyaz noktanın oradan dev gibi görünen 'Kara Örümcek' yine yapacağını yapmıştı. Kariyeri boyunca 150'den fazla penaltıya 'hayır' dediği iddia edilen file bekçisi ülkesinin en büyük teminatıydı.

Yıldız futbolcu, buz hokeyi ilahı
Üçüncülük maçı Marsilya'daydı. Ev sahibinde yarı finalin faturası Lamia'ya kesilmiş, eldiven Jean Taillandier'ye teslim edilmişti. Yıllarca Fransa savunmasının belkemiği olan Robert Jonquet, son milli maçında kazanmak istiyordu. Ancak olmadı. Hayat yolunu yarılamış stoperin hatasından faydalanan Vlastimil Bubnik perdeyi açmış, Michel Stievenard'ın ikramını değerlendiren Ladislav Pavloviç skoru ilan etmişti. Her iki takımdan da yedişer futbolcu bir daha milli formayı görememişti. Gollerin sahipleri de Vélodrome Stadı'nda son kez sahne almıştı.

Yenilenen Çekoslovakya, kaptanları Ladislav Novak eşliğinde 1962 Dünya Kupası'nda finale yürürken Bubnik, Innsbruck'taki 1964 Kış Oyunları'nda bronz madalya kazanacaktı. Evet aslında buz hokeyci olan yıldız, katıldığı dokuz Dünya Şampiyonası'nda iki bronz, bir gümüş kazanmıştı. Bir koltukta iki karpuzu başarıyla taşıyan sporcu, dört Olimpiyat'ta da atıp attırdığı 36 golle tarihin en fazla skor üreten oyuncuları sıralamasında Kanadalı Harry Watson ve Rus Valeri Kharlamov ile birlikte ikinci sırada yer alıyor.

'Pazartesi' coşkusu
10 Temmuz 1960'da nefesler tutulmuş, gözler Parc des Princes'teki finale çevrilmişti. Kazanan adını tarihe yazdıracaktı.

Denk güçlerin mücadelesi şeklinde geçen karşılaşmanın 43. dakikasında Milan Galiç ilk kurşunu sıkıyordu. Drazan Jerkoviç'in orta şut karışı karışımı vuruşuna kafayı uzatan Partizanlı forvet tabelayı değiştiriyordu. Top kaptan Igor Netto'dan sekedursun, gol Yugoslav futbolcuya yazılmıştı. Böylece milli maçları boş geçmeme geleneğini sürdüren Galiç, serisine devam edip üst üste 10 maçta fileleri havalandırarak aklın sınırlarını zorlayacaktı.

İkinci yarıda Yugoslavya farkı artırmaya çalışırken, Yaşin devleşiyordu. Karşı kalede Blagoje Vidiniç Valentin Bubukin'in şutunu sektiriyor, Slava Metreveli karşılaşmayı uzatmalara taşıyordu. 113. dakikada sahne alan Ponedelnik, yaptığı kafa vuruşuyla ilk şampiyonanın galibini tayin ediyordu.

Sonradan federasyonun gözü kulağı olacak forvet, işi bitirmişti. Soyadı Rusça pazartesi anlamına gelen futbolcu, 11 Temmuz 1960'ın bütün Sovyetler Birliği'nde güneşli geçmesini sağlamıştı. Final Moskova saatiyle pazartesinin ilk saatlerinde bittiğinden manşetler belliydi: “Pazartesi pazartesi attı.”

*Ekim 2011 tarihli Tam Saha Dergi'nin 83. sayısından alınmıştır.